Demans hastalığı nedir? sorusu, sıklıkla araştırılan hastalıklar arasında yer alır. Bu hastalığın anlaşılabilmesi için bellek ve hafıza terimlerini kavramak gerekir. Öğrenilen ya da akılda tutulan olguyu, nesneyi, kısacası her şeyi hatırlama gücü, süreci belleğin tanımıdır. Bilgileri beyinde depolayarak daha sonrasında yeniden bulma yeteneği şeklinde de açıklayabiliriz. Kısa süreli ve de uzun süreli olarak tanımlanabilen bellek türleri bulunmaktadır. Bunlardan uzun süreli bellek; bilinçsiz ve bilinçsiz olarak ayrılmaktadır. Bilinçli olan anılar, epizodik adı verilen yaşadıklarınız ve öğrendiğiniz anıları içermektedir. Bilinçli olan ise ince motor becerileri gibi birçok şeyi içerir. Demans hastalığı, söz konusu bellek yeteneklerinin yerine getirilememesi olarak açıklanabilmektedir.

Yaş ilerledikçe hafızada bazı değişiklikler olması normaldir. Bu noktada normal olan genellikle yeni edinilen bilgilerde zorluk yaşamaktır. Yeni isimleri hatırlamada zorluk çekmek, görevleri yerine getirirken daha yavaş hareket etmek, yaş ilerledikçe beklenen ve normal kabul edilen değişikliklerdir. Ancak, bunların yanında eski hatıralar ve yaşlanmadan önce edinilen bilgiler, tanınan kişiler gibi bilgiler bir değişikliğe uğramamalıdır. Demans hastalığı genel değerlendirilen bir terimdir. Kişinin yaşamını tamamen etkileyen bellek ve birçok zihin yeteneğinde olan azalmayı ifade eder. Bu da sosyal becerilere yansır. Kişi, zaman içerisinde demans evreleri ilerledikçe ailesini hatta kendisini tanımadığı bir süreç yaşar.

Demans şüphesi ile doktor incelemesi, şu rutin testler ile mümkündür:

  • Kan şekeri, üre ve kreatinin seviyeleri
  • Tam kan hücresi sayımı
  • Kanda elektrolit seviyeleri
  • B12 seviyeleri
  • Karaciğer fonksiyon ve tiroid fonksiyon testleri
  • Depresyon taraması

 

 

Demans Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

 

Kişinin tüm hayatını etkileyen demans hastalığı, oldukça belirgin bazı işaretler verir. Bunları yakalayabilmek, hastalığa sahip olan kişinin yararına olmaktadır. Bu nedenle demans hastalığı belirtileri, bilinmesi gereken basit birkaç maddeye dayanır. Demans hastalığı belirtileri arasında en çok fark edilen durum; yeni edinilen bilgilerin hatırlanamamasıdır. Tabii ki bu durum, kişinin demans hastalığına sahip olduğunu söylemek için yeterli değildir. Bu hastalıktan söz edebilmek için, sıralanan işlevlerde en az ikisinde bozulma görülmüş olmalıdır:

  • Görsel algılama
  • Odaklanma ve dikkat yeteneği
  • Bellek
  • Muhakeme yeteneği
  • İletişim ve dil

Söz konusu belirtilerin bazı kişilerde iki ya da üç bazılarında hepsinin görüldüğü bilinmelidir. Ve en önemli nokta ise bu hastalığın evreleri olduğunu bilmektir. Hastalığın evrelerine göre bellek ve diğer işlevlerdeki bozukluklar farklılaşacaktır. Bunun yanı sıra yaşanan belirtileri göz ardı etmek, yapılacak en büyük yanlıştır. Demans hastalığının türleri, teşhisin önemini ortaya koyar. Bazı türlerde geriye dönüşe destek verilebilmektedir. Ayrıca, terapi ve destek grupları gibi birçok kaynak da demans hastalığı yaşayan kişinin hayatına daha kolay devam etmesine olanak sağlar. Bu nedenle eğer belirtiler geriye dönüşü mümkün olmayan bir demans türünü gösteriyorsa, bu da kişinin destek alabileceği anlamına gelir.

 

Demans Evreleri Nelerdir?

 

Demans hastalığında yukarıda söz ettiğimiz gibi evreler bulunur. Bunlar, kişinin bellek ve diğer işlevlerinde birçok farklılık göstermesi demektir. Çoğunlukla altı evreden söz edilmektedir. Ancak, toplum arasında 3’e ayrılan ve altı evreyi sadeleştiren dönemler yaygın olarak bilinmektedir. Bunlar; erken evre, orta evre ve son evre (geç evre) olarak evreler sınıflandırılabilmektedir. Demans evreleri içerisinde ilk evre, erken evredir. Kısa süreli hafıza problemlerinin yaşandığı bu evrede genel olarak belirtiler çok fazla olmadığı için göz ardı edilmesi muhtemeldir. Genellikle günlük yaşamdaki karşılaşılan yoğunluk ya da moral bozukluğu gibi şeylere bağlanabilmektedir. Ancak, kısa süreli hafıza kayıpları, demans hastalığına işaret edebilmektedir. Bunun dışında erken evre ile alakalı yaygın görülen belirtiler şu şekildedir:

  • Birçok bilgiye dair hatırlamada zorluk
  • Zamanı takip etmede zorluk çekmek
  • Çok bilinen yerleri (kişinin kendi evi gibi) hatırlayamamak
  • Diğer bilinen yerlerde sıklıkla kaybolmak

Hastalığın erken evreden sonraki ikinci evresi; orta evre olarak ifade edilmektedir. Söz konusu altı evrede üç ve dördüncü evrelerin birleşimidir. Bu evrede söz konusu belirtiler ve gösterilen semptomlar çok daha belirgindir. Orta evrede görülen belirtiler, şu semptomları kapsar:

  • Yaşanan son olayları unutmak
  • İsimleri unutmak
  • İletişim konusunda gittikçe daha zorluk çekmek
  • Ev içerisinde kaybolmak (istenen odaya gitmek yerine başka odaya gitmek ve ne yapacağını bilememek gibi)
  • Kişisel bakım konusunda zamanla desteğe ihtiyaç duymak
  • Tekrarlayan sorular ve sürekli gezinme, eşyaların yerini değiştirip unutmak gibi davranış değişiklikleri

Demans hastalığı evreleri arasında en kısıtlayıcı evre; son evredir. Son evrede kişi artık tamamen başkasına bağımlıdır.

 

 

Demans Hastalığı Son Evresi Nedir?

 

Demans hastalığı son evresi (geç evre) olarak belirtilen dönem, hareketsizlik ile açıklanabilmektedir. Bu evrede çok ciddi fiziksel belirtiler ve semptomlar vardır. Bu belirtiler, erken ve orta evrede yaşanan belirtilerden çok daha belirgin şekilde yaşanır. Demans hastalığı son evresi belirti ve semptomları, şu şekildedir:

  • Aile, arkadaş ve uzun süredir tanınan kişileri tanımakta güçlük
  • Zaman ve mekan gibi olgulardan habersiz olmak
  • Kişisel bakımı destek olmadan yapamamak
  • Yürümede zorluk
  • Zaman zaman saldırganlığın da olabildiği davranış değişiklikleri

Demans hastalığının bu son evresinde kişi, iletişim kurma becerisini yitirir. Tamamen başkasına bağımlı olarak yaşar ve kendine bakamayacak hale gelir. Geç evrede demans hastalığına sahip kişinin aile dışında aynada kendisini de tanımadığı durumlar gözlenir.

 

Demans Alzheimer Farkı Nedir?

 

Her ikisi de unutkanlığa bağlı gelişen hastalıklar olsa da demans ve Alzheimer hastalıklarının aynı olduğunu söyleyemeyiz. Bu nedenle demans Alzheimer farkı ve farklılık gösteren semptomları bilmek önem taşır. Alzheimer hastalığı, bilinen bütün demans hastalıklarının %60-70 gibi bir bölümünü oluşturur. Alzheimer hastalığı söz konusu olduğunda, gündelik hayata dair aksaklık yaşanacak hafıza bozuklukları ilk belirtilerdir. Diğer işlev bozuklukları ise sonraki aşamalarda ortaya çıkar. Alzheimer hastalığında kişi mesleğine dair işlevleri yerine getirememe, bilişsel fonksiyonlarda azalma gibi beyin hücrelerinin zaman içerisinde ölmesine bağlı detaylar yaşar. En yaygın görülen demans türleri arasında yer alır. Ancak demans ile aynı değildir. Demans hastalığının Alzheimer dışında birçok türü vardır. Bunlar:

  • Vasküler demans
  • Frontotemporal demans
  • Lewy cisimciği demansı
  • Karışık demans olarak sıralanabilmektedir.

Vasküler demansın Alzheimer sonrasında en yaygın ikinci demans türü olduğunu söyleyebiliriz. Bu tür, beyne kan sağlayan damarlarda oluşan hasar sonucu ortaya çıkar. Düşünmede zorluk ve yavaşlama, odaklanma ve problem çözmede zorluk gibi semptomları bulunur.

Frontotemporal demansta beynin temporal ve ön loblarındaki dejenarasyon, davranış ile kişilik değişikliğine sebep olur. Ayrıca, dil ve hareketlerde bozulma, düşünme ve muhakeme yeteneğinde bozulma da gözlenir.

Lewy cisimciği demansı; beyindeki balon şekline sahip olan anormal protein yığınları olarak açıklanabilmektedir. Rüya görürken uykuda hareket etmek, olmayan şeyleri görmek (halüsinasyon), dikkat ve odak sorunları gibi semptomları vardır.

Karışık demans, diğer demans türlerinin gösterdiği semptomların bir arada görülebildiği bir türdür. Bu türde tedaviler ve tedavileri nasıl etkilediği gibi birçok konuda çalışmalar bulunmakta ve sürmektedir.

 

 

Genç Yaşta Demans Belirtileri Nelerdir?

 

Demans hastalığının ilerleyen yaşlarda ortaya çıktığı algısı bulunsa da bu hastalık gençlerde de görülebilmektedir. Birçok araştırma ve teşhis gösteriyor ki genç yaşlarda demans hastalığı sanıldığından fazla. Genç yaşta demans belirtileri arasında unutkanlık oldukça ön plana çıkıyor. Gençlerin şikâyetçi olduğu unutkanlık ve bazen birlikte gelen birkaç işaret daha genellikle göz ardı ediliyor. Stres ya da yoğun iş, okul hayatının sonucu sanılan bu unutkanlıklar, demans hastalığı belirtileri olabiliyor. Genç yaşta demans belirtileri, şunları gösterir:

  • Yer yön algısının bozulması
  • Bilinç bulanıklığı
  • Kişilik değişimleri yaşanması
  • Hafıza yanılgıları yaşamak

Bu belirtilerin bir ya da birkaçına sahip kişi, uzman tarafından muayene edilerek çoğunlukla demans teşhisi alıyor. Bu noktada demansın genç yaşta önlenebilmesi adına özellikle spor önerilmektedir. Fiziksel aktivite, çalışmalar ışığında demansı engellemese de geciktirdiğine dair detayları içerdiğinden önemlidir. Bunların dışında; zihni aktif tutmak, sigaradan uzak durmak, eksik vitaminlerin takviyesi ve sağlıklı bir yaşam tarzı da demansı engelleme ya da geciktirmek adına yapılacak önlemler arasındadır.

 

 

Demans Tedavisi Nasıl Yapılır?

 

Demans hastalığının özellikle ilerleyici demans türlerinin birçoğunda tedavi şansı bulunmamaktadır. Ancak bu, semptomları yöneterek hastanın hayatını kolaylaştırmak için bazı yollar olmadığı anlamına gelmez. Demans tedavisi bulunmasa da şu yollar, birçok şekilde destek olmaktadır:

  • Kolinesteraz inhibitörleri: bu gruptaki ilaçlar, hafıza ile karar alma süreçlerinde etkin rol oynamaktadır. Uyku bozukluğu, bulantı, yavaş kalp atışı gibi yan etkileri bulunur.
  • Memantin: hafıza ve öğrenme gibi beyin fonksiyonlarına dâhil kimyasal bir haberci olan glutamat aktivitesinin düzenlenmesini sağlar.
  • Diğer ilaçlar: uyku bozukluğu, depresyon, halüsinasyon gibi semptomlar mevcutsa, bunların tedavisi için ilaçlar reçete edilmektedir.

İlaçlar dışında terapiler de demans ile başa çıkmada etkin bir role sahiptir. Ev ortamında güvenliği sağlamak, demans hastalığındaki davranışlara kendini hazırlamak ve davranışları yönetmek gibi birçok durum, terapiler ile daha kolay başa çıkılır hale gelecektir.

İlaçsız tedaviler arasında çevre düzenlemesi de vardır. Gürültü ve dağınıklığı azaltmak, demans hastalığına sahip kişilerin odaklanmasını kolaylaştırır. Güvenliği tehdit edecek dış kapı anahtarları ve kesici aletlerin gizlenmesi, bu noktada çok önemlidir.

Basit görevler de oldukça etkilidir. Günlük yaşamda yapılması gereken görevleri adımlar halinde bölmek ve basitleştirmek, işleri kolaylaştıracaktır.

 

 

Demans Testi

 

Demans hastalığı için demans testi adı verilecek bir test bulunmamaktadır. Teşhis; doktorun kapsamlı sayılabilecek bir tıbbi geçmiş incelemesi ile başlar. Fiziksel muayenenin de dahil olduğu incelemede, beceri ve fonksiyon eksiklikleri uzman tarafından tespit edilmektedir. Demans teşhisi için kriterler ise şu şekildedir:

  • Kişinin mevcut faaliyetlerinde işlevlerini kısıtlayan, daha önceki zamana oranla fonksiyon düşüşlerini temsil eden bilişsel ve davranışsal semptomların varlığının incelenmesi
  • Hasta ve yakın bir aile üyesi ile görüşülmesi, teşhis kriterleri arasında yer alır. Hastanın yakını, daha önceki hayatına ve şu anki işlev bozukluklarına dair önemli bilgiler verebilmektedir.
  • Zihinsel durum testleri gibi bazı testler yardımıyla genel bilişsel bozukluğun tespitine yardımcı olunmaktadır. Saat çizimi, zaman ve değişim testleri, bu hastalıklarda verilen testler arasında yer almaktadır.

 

 

Demans Hastasının Ölüm Belirtileri

 

Demans hastasının ölüm belirtileri arasında duygu durumu değişiklikleri öne çıkar. Bu, genellikle çok daha çabuk moral bozukluğu yaşama olarak kendini gösterir. Geç evreden sonra durum çok daha kötüleştiğinde ölüm belirtileri, uzman iletişimiyle önceden bilmenin mümkün olduğu bir süreçtir. Bu belirtiler arasında şunlar da bulunur:

  • Bilinç kaybı
  • Yutma sorunları
  • Huzursuzluk ve heyecan
  • Düzensiz solunum
  • Hırıltılı nefes

Demans hastalığına sahip kişideki bu belirtiler, maalesef ölüm sürecinde ortaya çıkmaktadır. Bu süreçte hastalığı olan kişi, olup bitenlerin farkında değildir.